„Nie znam się, ale się wypowiem” – z takim sposobem zachowania z pewnością większość osób zdążyła się zetknąć. Bardzo możliwe, że nieświadomie również zalicza się do takiej grupy. Efekt Krugera-Dunninga to zjawisko opisane przez dwóch badaczy, polegające na nadmiernej pewności siebie przy jednoczesnym braku elementarnej wiedzy.
Na czym polega efekt Krugera-Dunninga?
Fenomenem zbytniej pewności siebie na dany temat bez posiadania wiedzy został opisany w takiej formie po raz pierwszy w 1999 roku w książce „Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One’s Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments”. Następne badania miały miejsce w pierwszej dekadzie XXI wieku. Ich twórcami jest dwóch socjologów, których nazwiska posłużyły do nazwania przedstawianego zjawiska.
Efekt Krugera-Dunninga, a właściwie Dunninga-Krugera, jest pewnego rodzaju błędem poznawczym. Polega na tym, że osoby, które mają stosunkowo małą wiedzę na dany temat (lub niski poziom umiejętności, kwalifikacji), wykazują tendencję do przeceniania swoich kompetencji. Owocuje to nadmierną pewnością siebie przy wyrażaniu danych stanowisk, na które osoby te nie mają faktycznie poparcia w postaci wiedzy. Inaczej mówiąc, Kruger i Dunning dostrzegli, że ludzie, którzy wiedzą niewiele w danym temacie, często uważają się za takich, którzy wiedzą bardzo wiele.
Z czego wynika efekt Krugera-Dunninga?
Nadmierna i bezpodstawna merytorycznie pewność siebie w ocenie danych zjawisk może być powodowana różnymi czynnikami. Według badań Dunninga-Krugera nadrzędna hipoteza w tym przypadku dotyczy braku wystarczającej wiedzy, która pozwoliłaby danej osobie… uświadomić swój brak wiedzy na dany temat!
Słynne w polskie powiedzenie „nie znam się, ale się wypowiem” jak najbardziej oddaje elementarny charakter efektu Krugera-Dunninga. Ktoś, kto nie ma wystarczających kompetencji do wypowiadania się na dany temat, siłą rzeczy nie ma też wiedzy, aby zobaczyć, że to co samemu mówi może być zupełnie bez wartości.
Badania Dunninga-Krugera na studentach psychologii i ekstrapolacja
Justin Kruger i David Dunning przeprowadzali swego rodzaju eksperymenty społeczne na studentach psychologii. Ich badania miały zweryfikować zdanie Charlesa Darwina, który pisał, że „ignorancja częściej jest przyczyną pewności siebie, niż wiedza”.
Badacze postawili hipotezę, która zakładała, że każdy osoby niekompetentne w zakresie ogólnych zdolności, które każdy może posiąść:
nie dostrzegają swojego niskiego poziomu zdolności,
nie umieją ocenić poziomu własnych zdolności,
nie potrafią prawidłowo wskazać poziomu zdolności innych osób,
niski poziom własnej zdolności w danej materii uznają dopiero wtedy, gdy ten poziom zdolności się u nich zwiększy.
Efekt Dunninga-Krugera – trzy poziomy wiedzy a pewność siebie
Efekt Krugera-Dunninga jest w dużym stopniu wypracowany na podstawie założeń i badań teoretycznych. Same poziomy wiedzy są przeświadczeniami, gdyż nie jest możliwe sporządzenie dokładnej, falsyfikowanej empirycznie ścieżki poziomu znajomości danej materii. W związku z tym mamy do czynienia bardziej z dwoma poziomami continuum. Pierwsze, w ujęciu horyzontalnym, przedstawia poziom wiedzy. Na samym początku występuje brak wiedzy, następnie zgeneralizowany stan oznaczający „jakąś” wiedzę w danej dziedzinie, ostatecznie zaś poziom eksperta na końcu. Linia pionowa oznacza z kolei pewność siebie.
Na tak sporządzonym wykresie dostrzega się, że – zgodnie z efektem Dunninga-Krugera – przy braku wiedzy pewność siebie danej osoby jest zazwyczaj najwyższa. Wraz z nabywaniem wiedzy (umiejętności, kompetencji itd.) ta sama osoba będzie stawała się mniej pewna siebie w tym obszarze. Stopień pewności siebie (np. w wyrażanych stanowiskach na dany temat) zaczyna dopiero rosnąć, gdy poziom wiedzy zbliża się do poziomu eksperckiego. Pomimo tego wciąż w tym ostatni punkcie będzie on zazwyczaj niższy, niż na początku u osoby, która nie ma żadnej wiedzy!
Badania Dunninga-Krugera a inwestowanie na giełdzie
Chociaż obydwu badaczy otrzymało satyryczną, prześmiewczą nagrodę IG Nobla w dziedzinie psychologii, nie sposób dostrzec, że ich refleksje wydają się być prawdziwe. Fenomen w postaci efektu Dunninga-Krugera zauważalny jest w każdej materii. Dotyczy, przykładowo, inwestowania na giełdzie. Dostrzega się, że początkujący inwestorzy są dużo bardziej pewni siebie od znacznie bardziej doświadczonych osób. Jak powiedział Warren Buffett: „To straszny błąd, jeśli myślisz, że musisz mieć opinię na temat wszystkiego”!